مطالعات اولیه درباره تأسیس بورس در ایران، به سال ۱۳۱۵ هجری شمسی برمی‌گردد در این سال، فردی بلژیکی به نام «ران لوترفلد» پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسیس بورس در ایران، اساسنامه داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد، اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملاً موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از ۲۵ سال به تأخیر افتاد. بالاخره در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت‌نامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون تنظیم شد. در اواخر همان سال یعنی سال ۱۳۴۱، هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیر کل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و بالاخره پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن‌ماه سال ۱۳۴۶، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که بزرگ‌ترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می‌رفت، به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز نمود.

سیر تحولات تاریخ ۵۰ ساله بورس ایران

تاریخچه بورس ایران را می‌توان به ۴ دوره زمانی تقسیم کرد:

• در دوره اول که به زمان پیش از انقلاب اسلامی ایران برمی‌گردد، بورس ایران با عرضه سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران، شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه عباس‌آباد، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اسناد خزانه شروع به کار کرده و تا سال ۱۳۵۷ تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس به عدد ۱۰۵ رسید.
• با پیروزی انقلاب اسلامی بورس اوراق بهادار تهران نیز وارد فصل جدیدی شد. رویدادهای سیاسی و شروع جنگ تحمیلی در آن زمان و همچنین اتفاقات اقتصادی پس از آن، اعم از ادغام بانک‌ها و شرکت‌های بیمه و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران منجر به کاهش تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس از ۱۰۵ شرکت در سال ۱۳۵۷ به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۸ گردید.
• دوره سوم از سال ۱۳۶۸ آغاز شده و با شکل‌گیری سیاست‌های دولت مبنی بر گسترش بازار سرمایه همراه شد به‌طوری‌که در سال ۱۳۷۵ تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس به حدود ۲۵۰ شرکت رسید. در این سال‌ها افزایش عرضه سهام شرکت‌های دولتی در بورس، عرضه این سهام از طریق شبکه بانکی در سراسر کشور و همچنین عرضه سهام به کارگران به نرخ‌های ترجیحی بر اساس مصوبات دولت، منجر به فراگیر شدن تب‌وتاب بورس در کشور شد. در ادامه و تا سال ۱۳۸۳ شاخص‌های بورس از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده و حضور پرتعداد سهامداران در تالارهای بورس اوراق بهادار نشان از روزهای خوش برای بازار سرمایه در ایران بود.
• آغاز دوره زمانی چهارم در بورس ایران هم‌زمان با رونق و شکوفایی این بازار در سال ۱۳۸۳ اتفاق افتاد اگرچه بورس ایران در تاریخ فعالیت خود، همواره فراز و نشیب‌های بسیار زیادی را داشته است، اما به جرات می‌توان گفت که یکی از مهم‌ترین تحولات تاریخ بورس در ایران، تصویب قانون جدیدی تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در اول آذر سال ۱۳۸۶ بود که با رفع برخی نارسایی‌ها و نواقص موجود در قانون اولیه زمینه توسعه گسترده بورس در ایران را فراهم کرد. بر اساس این قانون، بخش نظارتی بورس از بخش‌های عملیاتی آن تفکیک شد، به این معنا که سازمانی به‌عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار، به‌عنوان نهاد نظارتی بورس تشکیل شد. راه‌اندازی سامانه معاملات آنلاین در سال ۱۳۸۹ نیز نقطه عطف دیگری در گسترش معاملات بورس ایران، چه از نظر ارزش معاملات و چه از نظر فراگیر بودن در جامعه، بود.

منبع: كتاب نقش ابزارهای مالی در توسعه بازار سرمایه، نوشته محمدرضا قنبري، احمد اكبري و پگاه امين نژاد، انتشارات انديشه عصر (مطالب با اجازه كتبي مولفين و ناشر منتشر شده است)

بی­طرفی بدین معنا است که یک شرکت نمی­تواند اطلاعاتی را برای ترجیح دادن یک دسته از گروه­های ذینفع بر گروهی دیگر انتخاب کند. فراهم کردن اطلاعات بی­طرفانه یا بدون سوگیری باید دراولویت باشد. برای مثال, شرکت­های تنباکو همانند توباکو امریکن بریتیش[1] (بریتانیا) نباید اطلاعات دعاوی قضایی بی­شماری که به دلیل مشکلات سلامت مربوط به تنباکو ثبت شده­اند در یادداشت­های همراه صورت­های مالی پنهان کنند – حتی اگر چنین افشائی برای شرکت خسارت­آور باشد.

قواعد حسابداری (و فرآیند استانداردگذاری) باید بدون سوگیری باشند, در غیر این صورت, دیگر صورت­های مالی معتبری نخواهیم داشت. بدون صورت­های مالی معتبر, افراد دیگر از این اطلاعات استفاده نخواهندکرد. انجام یک مقایسه نشان می­دهد که نکته چیست: افراد بسیاری روی مسابقات بوکس شرط­بندی می­کنند, زیرا فرض می­شود چنین رقابت­هایی از پیش تعیین­شده نیستند. اما هیچ­کس روی مسابقات کشتی­کج شرط­بندی نمی­کند. چرا؟ زیرا فرض عموم مردم این است که این مسابقات کشتی­کج نمایشی و فریب­کارانه هستند. اگر اطلاعات مالی دارای سوگیری یا فریب­کاری باشند, عموم مردم اعتماد خود را نسبت به ‌آن‌ها از دست خواهند داد و دیگر از آن­ها استفاده نخواهند کرد.

بی­طرفی به وسیله احتیاط پشتیبانی می­شود. احتیاط, هوشیاری به خرج دادن در زمان قضاوت در شرایط مبهم است. به عبارت دیگر, احتیاط به خرج دادن به این معنا است که دارایی­ها و سود بیش از واقع ارائه نمی­شوند, و بدهی­ها و هزینه­ها کمتر از ارائه بیان نمی­شوند. به علاوه, احتیاط به خرج دادن به این معنا نیست که فرد تصمیم­گیرنده برای کمتر از واقع ارائه کردن دارایی­ها یا سود, یا بیش از واقع ارائه کردن بدهی­ها یا هزینه­ها اولویت قائل باشد. این گونه ارائه­های نادرست می­توانند به ارائه بیشتر یا کمتر از واقع سود یا هزینه­ها در دوره­های آتی بینجامند. به طور مشابه, در احتیاط به خرج دادن نباید در مورد شناسایی دارایی­ها و سود به نسبت شناسایی بدهی­ها و هزینه­ها سوگیری انجام شود

[1] British American Tobacco

تأمین مالی جهت ساخت و بهره‌برداری از انواع پروژه‌های دارای توجیه صنعتی و معدنی، نفت و پتروشیمی و…

فرآیند تأمین مالی صندوق پروژه

1. ارائه گزارش توجیهی تأمین مالی،
2. تأسیس یا تعیین شرکت پروژه در قالب شخصیت حقوقی سهامی خاص جهت اجرا پروژه،
3. ثبت صندوق پروژه نزد اداره ثبت شرکتها،
4. پذیره‎نویسی واحدهای سرمایه‎گذاری، جمع‎آوری وجوه از سرمایه‎گذاران،
5. انجام کل مراحل اجرای پروژه با مشخصات، کیفیت، زمان‌بندی و با دریافت مبالغ مندرج در طرح توجیهی،

* دارندگان واحدهای سرمایه‎گذاری قبل از پایان پروژه، می‌توانند واحدهای سرمایه‎گذاری خود را در بازار ثانویه به فروش برسانند.

مربوط بودن, یکی از دو ویژگی کیفی است که اطلاعات حسابداری را برای تصمیم­گیری سودمند می­سازند.

اطلاعات حسابداری برای مربوط بودن باید از قابلیت ایجاد تفاوت در یک تصمیم برخوردار ­باشند. اطلاعاتی که ربطی به یک تصمیم ندارند, نامربوط هستند. اطلاعات مالی زمانی از قابلیت ایجاد تغییر برخوردار هستند که دارای ارزش پیش ­بینی ­کنندگی, ارزش تاییدکنندگی یا هر دو باشند.

اطلاعات مالی در صورتی دارای ارزش پیش ­بینی­ کنندگی هستند که به عنوان یک ورودی برای فرآیندهای پیش ­بینی­ مورد استفاده سرمایه­گذاران برای شکل دادن به انتظارات آن­ها از آینده, ارزش داشته باشند. برای مثال, اگر سرمایه­ گذاران بالقوه به خرید سهام عادی شرکت نیپون (ژاپن) علاقه­مند باشند, ممکن است منابع جاری و ادعاهای مربوط به آن منابع, پرداخت­های سود سهام شرکت و عملکرد گذشته سود شرکت را برای پیش­بینی مبلغ, زمان­بندی و عدم اطمینان جریان­های نقدی آتی شرکت تجزیه ­و تحلیل کنند.

اطلاعات مربوط, هم­چنین به استفاده ­کنندگان در تایید یا تصحیح کردن انتظارات قبلی کمک می­ کنند; این اطلاعات ارزش تاییدکنندگی دارند. برای مثال, زمانی که شرکت نیپون صورت­ های مالی پایان سال خود را منتشر می­ کند, انتظارات گذشته (یا کنونی) مبتنی بر ارزیابی­ های قبلی خود را تایید می­ کند یا تغییر می­ دهد. این شرایط از ارتباط متقابل ارزش پیش ­بینی­ کنندگی و ارزش تاییدکنندگی پیروی می­ کند. برای مثال, اطلاعات مربوط به سطح و ساختار جاری دارایی­ها و بدهی­ های شرکت نیپون, به استفاده­ کنندگان کمک می­ کنند تا قابلیت شرکت در کسب مزیت از فرصت­ها و واکنش در برابر موقعیت­ های  نامساعد را پیش ­بینی کنند. همین اطلاعات, به استفاده­ کنندگان کمک می­ کنند تا پیش ­بینی­ های گذشته خود درباره این توانایی را تایید یا تصحیح کنند.

حسابرس صندوق از بین مؤسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار، برای مدت یک­سال شمسی تعيين می‌شود. انتخاب مجدد یک مؤسسه حسابرسی به­طور متوالی برای حداکثر سه دوره، بلامانع است. حسابرس صندوق به پیشنهاد متولی و تصویب مجمع صندوق قابل تغییر است. حق‌الزحمه­ی حسابرس توسط مجمع صندوق تعیین می‌شود.

وظايف و مسئوليت‌هاي حسابرس

• نظارت بر کلیه­ی عملیات مالی صندوق به منظور حصول اطمینان از این‌که رویدادهای مالی صندوق به طور کامل و به روش صحیح در حساب‌های صندوق ثبت می‌شود و کلیه­ی مدارک و مستندات مربوطه جمع‌آوری و به روش صحیح نگهداری می‌شود؛
• بررسي و اظهارنظر راجع به گزارش مدیر صندوق به مجمع درخصوص عملکرد و وضعیت صندوق، صورت‌های مالی صندوق در مقاطع شش‌ماهه و سالانه، و گزارش مدیر صندوق به هيأت مديره درخصوص افزایش سرمایه؛
• بررسي و اظهارنظر در خصوص نحوه­ی محاسبات ارزش خالص واحدهاي سرمايه‌گذاري براساس دستورالعمل مصوب سازمان و همچنين صحت/مستدل بودن اسناد و مدارك و گزارش‌هاي پشتوانه­ی اين محاسبات.

متعهدپذیره‌نویس صندوق، شخصی حقوقي است که در این اساسنامه متعهدپذیره‌نویس نامیده مي‌شود. متعهد پذیره نویس به تائيد سازمان و تصويب مجمع صندوق قابل تغییر است.

وظایف و مسئولیت­ های متعهد پذیره ­نویس

الف) متعهد پذیره­نویس، موظف است ظرف سه روز کاری پس از گزارش مدیر صندوق در مورد واحدهای سرمایه­گذاری باقی­مانده، درخواست صدور واحدهای سرمایه­گذاری جدید باقیمانده را مطابق رویۀ پذیره نویسی، صدور و معاملات واحدهای سرمایه‌گذاری ارائه کرده و معادل قیمت اسمی آنها را به حساب صندوق که به این منظور تعیین شده است، واریز نماید.

ب) در مرحله­ی پذیره ­نویسی، درصورتی­که درخواست صدور واحدهای سرمایه­ گذاری کمتر از تعداد مورد نظر باشد، متعهد پذیره ­نویس موظف است ظرف سه روز کاری پس از گزارش مدیر صندوق، درخواست صدور واحدهای سرمایه­ گذاری باقیمانده را به نام خود ارائه دهد و معادل قیمت اسمی آن­ها را به حساب صندوق واریز نمایند.

ج) متعهد پذیره ­نویس، موظف است وظایف مربوط به تصفیه صندوق مطابق ماده 62 از جمله تامین منابع مالی لازم در این فرآیند را به انجام رساند..

د) متعهد پذیره­نویس باید وظایف پیش­بینی شده برای متعهد پذیره ­نویس در رویۀ پذیره نویسی، صدور و معاملات واحدهای سرمایه‌گذاری را به ترتیب مقرر انجام دهد.

یک چارچوب مفهومی, مفاهیمی را بنا می­گذارد که پایه­گذار گزارشگری مالی هستند. یک چارچوب مفهومی, سامانه­ای منسجم از مفاهیمی است که از یک هدف سرچشمه می­گیرند. این  هدف, مقصود گزارشگری مالی را مشخص می­کند. سایر مفاهیم, رهنمودهایی در مورد (١) شناسایی مرزهای گزارشگری مالی; (٢) انتخاب معاملات, سایر رویدادها و شرایطی که ارائه می­شوند; (٣) نحوه شناسایی و اندازه­گیری آن‌ها و (۴) نحوه خلاصه و گزارش کردن آن‌ها را فراهم می­سازند

متولي صندوق، يك شخص حقوقي مورد تائيد سازمان است که در اين اساسنامه متولي ناميده مي­شود. متولی با تصویب مجمع صندوق و تائید سازمان قابل تغییر است.

وظايف و مسئوليت‌هاي متولي

• تعيين و معرفي يك یا چند نفر از كاركنان مورد وثوق خود به عنوان نماينده­ی خود و دارنده­ی امضاي مجاز از طرف متولي در امور مربوط به صندوق و تعیین حدود اختیارات هر یک؛
• بررسی و تائيد تقاضای مدیر صندوق برای افتتاح حساب یا حساب‌های بانكي صندوق؛
• بررسي و تائيد دستورات پرداخت مدير صندوق از محل دارايي‌هاي صندوق، مطابق مفاد اساسنامه؛
• تائيد صاحبان امضاي مجاز صندوق و حدود اختيارات و مسئوليت هريك از آنها به پيشنهاد مدير صندوق ؛
• نظارت مستمر بر عملكرد دیگر ارکان؛
• نظارت بر اجراي صحيح فرآيند فروش يا پيش‌فروش واحدهاي ساختماني پروژه؛
• نظارت بر اجرای صحیح فرآیند مناقصه در صورت اجرا؛
• بررسي و حصول اطمينان از ارايه­ی به موقع گزارش‌ها و نظرهای حسابرس؛
• نظارت و حصول اطمينان از تهيه و انتشار به موقع اطلاعات صندوق توسط ديگر اركان؛
• بررسي و تائيد صلح در دعاوي له يا عليه صندوق توسط مدیر صندوق در صورتي‌كه مطابق صرفه و صلاح سرمايه‌گذاران باشد؛
• طرح موارد تخلف دیگر ارکان صندوق از مقررات، مفاد اساسنامه و امیدنامه نزد سازمان و سایر مراجع ذیصلاح و پیگیری موضوع تا حصول نتيجه­ی نهايي؛

IASB سه نوع اعلامیه عمده منتشر می­کند:

1. استانداردهای گزارشگری مالی بین­المللی.
2. چارچوب مفهومی برای گزارشگری مالی.
3. تفاسیر استانداردهای گزارشگری مالی بین­المللی.

استانداردهای گزارشگری مالی بین­المللی:     استانداردهای حسابداری مالی منتشر شده توسط IASB, استانداردهای گزارشگری مالی بین­المللی (IFRS) نامیده می­شوند. IASB تا کنون 17 شماره از این استانداردها منتشر کرده است که موضوعاتی همانند ترکیب­های تجاری, پرداخت­های مبتنی بر سهام و اجاره­ها را پوشش می­دهند.

پیش از IASB (که در سال 2001 شکل گرفت), استانداردگذاری در سطح بین­المللی توسط کمیته استانداردهای حسابداری بین­المللی انجام می­شد که استانداردهایی به نام استانداردهای حسابداری بین­المللی (IAS) را منتشر می­کرد. این کمیته 41 IAS منتشر کرد که بسیاری از آن­ها توسط IASB اصلاح یا با IFRSهای جدید جایگزین شدند. آن دسته از IASهایی که هنوز باقی­مانده­اند, ذیل چتر IFRS درنظر گرفته می­شوند

چارچوب مفهومی برای گزارشگری مالی:     IASB به عنوان بخشی از یک تلاش گسترده برای فاصله گرفتن از رویکرد مسئله به مسئله, از یک چارچوب مفهومی استفاده می­کند. این چارچوب مفهومی برای گزارشگری مالی, مفاهیم و هدف بنیادی که هیئت برای توسعه استانداردهای آتی گزارشگری مالی مورد استفاده قرار می دهد را منتشر می­کند. قصد این سند, شکل دادن مجموعه­ای منسجم از مفاهیم وابسته به هم – یك چارچوب مفهومی – است كه به عنوان ابزاری برای حل مسائل موجود و نوظهور به گونه­ای كه دارای ثبات رویه باشد, استفاده خواهدشد. چارچوب مفهومی و هر تغییری در آن, طی فرآیندی مشابه فرآیند استانداردگذاری تدوین می­شوند (دیدگاه­های اولیه, استماع عمومی, پیش­نویس و غیره). هرچند كه, این چارچوب مفهومی یك IFRS نیست و بنابراین استانداردهای لازم برای مسائل اندازه­گیری یا افشاء خاصی را تعریف نمی­كند. هیچ چیزی در این چارچوب مفهومی باعث نمی‌شود IFRS خاصی ارجح شود.

تفاسیر استانداردهای گزارشگری مالی بین­المللی:       

كمیته تفاسیر IFRS در راستای همگام بودن با رویكرد استانداردگذاری IASB, برای فراهم آوردن رهنمودهای تفسیری از یك رویكرد مبتنی بر اصول استفاده می­كند. با این هدف, كمیته تفاسیر IFRS, نخست به چارچوب مفهومی به عنوان مبنایی برای صورت­بندی كردن یك اجماع عمومی نگاه می­كند. سپس برای توسعه رهنمود تفسیری خود و برای تعیین این كه رهنمود پیشنهادی با شرایط IFRS تضاد نداشته باشد, به اصول تصریح­شده در استاندارد قابل اجرا (در صورت وجود) نگاه می­كند.

كمیته تفاسیر IFRS به روش­های متعددی به IFRS كمك می­كند. برای مثال, مسائل نوظهور اغلب توجه عموم را به خود جلب می­كنند. اگر این مسائل به سرعت حل نشوند, می­توانند به بحران­ها و رسوایی­های مالی بینجامند. این مسائل هم­چنین می­توانند اعتماد عمومی به رویه­های جاری گزارشگری را كاهش دهند. گام بعدی, دخالت دولتی محتمل است كه می­تواند استمرار استانداردگذاری در بخش خصوصی را تهدید كند. كمیته تفاسیر IFRS می­تواند مسائل حسابداری را هنگامی كه ایجاد می­شوند در دستور كار قرار دهد. كمیته تفاسیر IFRS تعیین می­كند كه آیا می­تواند این مسائل را حل كند یا IASB را در حل آن­ها دخیل نماید. در اصل, كمیته تفاسیر IFRS, برای IASB تبدیل به یك «فیلتر مسائل» می­شود. بنابراین, در حالی كه كمیته تفاسیر IFRS مسائل نوظهور كوتاه­مدت را حل و فصل می­كند,  IASBبا امیدواری روی مسائل فراگیر بلندمدت كار خواهد كرد.

کشورهای زیادی برای سال‌ها بر نهادهای استانداردگذار خودشان اتکا کرده‌اند. برای مثال, کانادا هیئت استانداردهای حسابداری[1] را دارد, ژاپن هیئت استانداردها حسابداری ژاپن را دارد, آلمان کمیته استانداردهای حسابداری آلمان[2] را دارد, ایالات متحده هیئت استانداردهای حسابداری مالی (FASB)[3] را دارد. استانداردهای منتشرشده توسط این سازمان‌ها, گاهی مبتنی بر اصول, مبتنی بر قواعد, مالیات محور یا مبتنی بر تجارت هستند. به عبارت دیگر, استانداردها اغلب از منظر مفهوم و هدف متفاوت هستند.

هيات تدوين استانداردهاي بین‌المللی در شهر لندن کشور انگلیس مستقر است و هیئت استانداردهای حسابداری بین‌المللی (IASB)[4] نامیده می‌شود. IASB, استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی (IFRS)[5] را منتشر می‌کند که در اغلب بورس‌های خارجی استفاده می‌شوند. IFRS در حال حاضر در ١۴٩ حوزه قانونی (مشابه کشور) استفاده می­شود یا مجاز است و به سرعت در حال دریافت پذیرش در حوزه‌های قانونی دیگر نیز هست.

[1] The Accounting Standards Board

[2] The German Accounting Standards Committee

[3] The Financial Accounting Standards Board (FASB)

[4] The International Accounting Standards Board (IASB)

[5] International Financial Reporting Standards (IFRS)