زمانی که مؤسسات مالی وجود نداشته باشند، در این صورت تأمین‌کنندگان اولیه وجوه مالی، مجبور می‌باشند مازاد وجوه نقد خود را به‌صورت نقد یا دارایی نگهداری نمایند یا به‌طور مستقیم از مصرف‌کنندگان وجوه مالی (شرکت‌ها) اوراق بهادار خریداری نمایند بنابراین می‌توان گفت در اقتصادی که مؤسسات مالی وجود ندارد، وجوه مالی که بین تأمین‌کنندگان وجوه مالی و مصرف‌کنندگان وجوه مالی مبادله می‌شود، در سطح پایینی می‌باشد که این موضوع به دلایل متعددی به‌صورت زیر می‌باشد:
- از آنجا که سرمایه‌گذاران درازای مطالبات مالی، مازاد نقدینگی خود را قرض می‌دهند بنابراین بایستی به‌صورت مستمر بر نحوه مصرف وجوه مالی که قرض داده‌اند، نظارت نمایند تا مصرف‌کنندگان وجوه مالی، پول آنها را در فعالیت‌های غیرقانونی استفاده نکرده و در پروژه‌هایی سرمایه‌گذاری نماید که بازدهی مثبت داشته باشد، بنابراین چنین نظارت‌هایی برای تأمین‌کنندگان وجوه مالی، هزینه‌هایی مانند صرف زمان دربر خواهد داشت.
- بسیاری از افراد قادر به تحلیل اطلاعات مالی نمی‌باشند یا فرصت سرمایه‌گذاری در زمینه‌های متعدد را ندارند، بنابراین تأمین‌کنندگان وجوه مالی ترجیح می‌دهند نظارت بر وجوه مالی خود را به دیگران که در این کار تخصص و مهارت دارند، واگذار نمایند.
- به این دلیل که بسیاری از مطالبات مالی مصرف‌کنندگان وجوه مالی از قبیل سهام، اوراق قرضه و... ماهیت بلندمدت‌دارند، بنابراین تأمین‌کنندگان وجوه مالی در انتخاب بین دو گزینه نگهداری وجه نقد یا نگهداری اوراق بهادار بلندمدت، احتمالاً به دلیل مسائل نقدینگی، نگهداری وجه نقد را ترجیح می‌دهند.
- اگرچه بازارهای مالی با فراهم نمودن امکان انجام معامله بین تأمین‌کنندگان وجوه مالی، موجب افزایش قدرت نقدینگی می‌شوند ولی افراد در زمان فروش اوراق بهادار ممکن است با ریسک قیمت مواجه شوند.
همان‌طور که در بالا اشاره شد به دلیل وجود هزینه‌های نظارت، نقدینگی و ریسک قیمت بسیاری از افراد تمایلی به سرمایه‌گذاری مستقیم در اوراق بهادارهای مصرف‌کنندگان وجوه مالی نداشته و نگهداری وجوه نقد را ترجیح می‌دادند که به‌تبع این عامل باعث کاهش فعالیت‌های بازار مالی می‌گردد. بااین‌وجود به این دلیل که وجوه مالی به سمت مصرف‌کنندگان وجوه مالی سوق داده شود، بازار مالی راه غیرمستقیمی را برای افراد تأمین‌کننده وجوه مالی فراهم نموده که در این روش وجوه مالی توسط مؤسسات مالی به مصرف‌کنندگان نهایی وجوه مالی انتقال می‌یابد و افراد به‌جای نگهداری اوراق بهاداری که به‌طور مستقیم توسط مصرف‌کنندگان نهایی وجوه مالی منتشر می‌شود، اوراق بهاداری که توسط مؤسسات مالی منتشر می‌شود را نگهداری می‌نمایند.
اما سؤالی که در اینجا مطرح می‌باشد این است که چگونه مؤسسات مالی باعث کاهش هزینه‌های نظارت، ریسک نقدینگی و ریسک قیمت می‌گردند که در زیر توضیح داده شده است:
هزینه‌های نظارت: همان‌گونه که در مطالب بالا نیز توضیح داده شد درصورتی‌که تأمین‌کنندگان وجوه مالی به‌طور مستقیم در اوراق بهادارهای منتشرشده توسط مصرف‌کنندگان وجوه مالی سرمایه‌گذاری نمایند، جهت نظارت بر نحوه عملکرد مصرف وجوه مالی هزینه‌های زیادی را متحمل می‌شوند یک راه‌حل جایگزین این می‌باشد که سرمایه‌گذاران می‌توانند به‌جای سرمایه‌گذاری مستقیم، وجوه مالی خود را در اختیار مؤسسات مالی قرار داده و این مؤسسات در اوراق بهاداری که توسط مصرف‌کنندگان وجوه مالی منتشر شده است سرمایه‌گذاری نمایند که در این صورت به دلیل وجود کارکنان متخصص و ماهر در این مؤسسات، وظیفه جمع‌آوری اطلاعات و نظارت بر مصرف وجوه مالی به نحو مطلوبی انجام خواهد شد.
در بعضی از کشورها، شرکت‌های کارگزاری تمام‌عیاری[1] وجود دارند که بر روی اوراق بهادار مختلف تحقیقاتی را انجام داده و بر این اساس پیشنهادهایی را به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهند درحالی‌که در کشور ایران کارگزاری‌ها به‌عنوان واسط بین سرمایه‌گذاران خرد و مصرف‌کنندگان وجوه عمل می‌کنند و فقط وظیفه معاملات[2] را بر عهده دارند، هرچند بعضی از شرکت‌های کارگزاری که مجوز مشاور سرمایه‌گذاری دارند، می‌توانند پیشنهاد خریدوفروش اوراق بهادارهای مختلف را به سرمایه‌گذاران بدهند بااین‌وجود شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری، سبدگردانی و صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری در کشورمان وجود دارد که وظیفه سرمایه‌گذاری از طرف سرمایه‌گذاران را بر عهده دارند.
ریسک نقدینگی و ریسک قیمت: مؤسسات مالی علاوه بر جمع‌آوری اطلاعات و نظارت بر مصرف وجوه مالی، با تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار نمودن و بازارگردانی اوراق بهادار منتشرشده در بازار اولیه باعث افزایش نقدینگی اوراق بهادار می‌گردند. همچنین بانک‌ها با ارائه قراردادهای سپرده‌گذاری و تضمین اصل و بهره سپرده برداشت فوری سپرده را نیز در صورت درخواست سپرده‌گذار تضمین می‌نمایند. صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت[3] نیز ضمن ارائه واحدهای سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، علاوه بر اینکه نرخ بهرهای بیشتر از نرخ بهره سپرده‌های بانکی پرداخت می‌نماید، برداشت فوری سپرده در صورت درخواست سرمایه‌گذار را تضمین می‌نمایند.
در مورد اینکه چگونه مؤسسات مالی اقدام به ارائه اوراق بهادار با قدرت نقدینگی بالا و ریسک پایین می‌نمایند، درحالی‌که این مؤسسات در اوراق بهادار با قدرت نقدینگی پایین‌تر و ریسک قیمتی بالایی سرمایه‌گذاری می‌کنند می‌توان گفت:
مؤسسات مالی با سرمایه‌گذاری وجوه مالی جمع‌آوری‌شده در پورتفویی متنوع از اوراق بهادارهای مختلف و ایجاد تنوع[4]، ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهند. تحقیقات در کشورهای آمریکا و انگلیس نشان می‌دهد که تنوع در پورتفوی سرمایه‌گذاری از طریق ترکیب ۱۵ نوع اوراق بهادار ایجاد می‌گردد. بدیهی است مؤسسات مالی در اتخاذ تصمیمات سرمایه‌گذاری از توان مالی بالای خود استفاده می‌کنند، درحالی‌که سرمایه‌گذاران به علت توان مالی پایین، به‌تنهایی قادر به استفاده از مزیت ایجاد تنوع نمی‌باشند.
منبع: کتاب نقش ابزارهای مالی در توسعه بازار، محمدرضا قنبری، احمد اکبری، پگاه امین نژاد
[1] Ful - Service Securities Firm
[2] Trade
[3] Fix Income Funds
[4] Diversification
