اوراق قرض الحسنه اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد قرض بدون بهره منتشر می شود و به موجب آن قرارداد، ناشر اوراق به میزان ارزش اسمی آن ها به دارندگان اوراق بدهکار است و بایستی در سررسید به آنان بپردازد.
ماهیت اوراق قرض الحسنه
دولت ها و موسسه های خیریه و خوشنام و معروف می توانند برای انجام طرح های عام المنفعه یا برای ایجاد ارتباط بین صاحبان وجوه خیریه که قصد دارند بخشی از وجود خود را به صورت قرض الحسنه در اختیار نیازمندان قرار دهند و متقاضیان وام قرض الحسنه، از ابزار مالی اوراق قرض الحسنه استفاده کند، به این بیان که دولت یا موسسه خیریه با انتشار اوراق قرض الحسنه با سررسیدهای معین وجوه مازاد افراد خیر را جمع آوری کرده در طرح خاص سرمایه گذاری می کند و یا به صورت مستقیم یا از طریق صندوق های قرض الحسنه یا بانک ها به افراد نیازمند وام قرض الحسنه می پردازد. سپس از طریق محل بودجه سالانه یا از طریق جمع آوری اقساط وام های قرض الحسنه، اوراق قرض الحسنه سررسید شده را تسویه حساب می کند.
انواع اوراق قرض الحسنه
اوراق قرض الحسنه که از طرف متفکران مسلمان پیشنهاد و در برخی کشورها به مرحله اجرا نیز رسیده دو نوع می باشد:
الف- اوراق قرض الحسنه بدون جایزه
در این نوع، ناشر اوراق جز برگرداندن اصل مبلغ قرض داده شده، پرداخت هیچ اضافه ای هر چند تحت عنوان جایزه را تعهد نمی کند. خریداران اوراق نیز تنها به قصد ثواب معنوی و اخروی اقدام به خرید می کنند. نمونه عملی این اوراق در کشور مالزی جریان دارد. دولت مالزی طبق قانون مصوب مجلس، اقدام به انتشار اوراق قرض الحسنه کوتاه مدت کرده، وجوه حاصل از آن ها را در تامین مالی پروژه های عام المنفعه و خیریه به کار می گیرد و در سررسید اوراق، از محل انتشار اوراق جدید یا از محل بودجه سالانه، بدهی خود به صاحبان اوراق را تسویه می کند.
- اوراق قرض الحسنه با جایزه
در این نوع، ناشر اوراق افزون بر برگرداندن اصل مبلغ قرض داده شده، جوایز نقدی و غیر نقدی را به صورت قرعه کشی بین دارندگان اوراق توزیع می کند. نمونه عملی این اوراق در کشورهای مصر و سودان جریان دارد. برای مثل وزارت پست و وزارت برق سودان برای تامین مالی برخی پروژه ها اقدام به انتشار اوراق قرضه با جایزه کرده و از مردم وجوهی را جمع آوری می کند. صاحبان اوراق حق دارند هر زمان که بخواهند به ناشر اوراق مراجعه کرده، پولشان را پس بگیرند. ناشر اوراق نیز برای ایجاد انگیزه جهت خرید و نگهداری اوراق، طبق برنامه معینی به صورت منظم بین دارندگان اوراق قرعه کشی کرده، اجناس با ارزشی جایزه می دهد.
کاربردهای اوراق قرض الحسنه
اوراق قرض الحسنه حداقل در سه زمینه با عملکردی موفق و کارآمد همراه است:
الف- تامین مالی طرح های عام المنفعه
دولت ها، سازمان ها و موسسات خیریه می توانند بخشی از طرح های عامل المنفعه را از طریق انتشار اوراق قرض الحسنه، تامین مالی کرده، سپس به تدریج از محل بودجه سالانه یا درآمد همان طرح ها، یا با انتشار اوراق قرض الحسنه جدید، اوراق سررسید شده را تسویه کنند.
- تامین سرمایه اشتغال اقشار کم درآمد
افراد زیادی در جوامع اسلامی هستند که اگر سرمایه اندکی به صورت قرض بدون بهره در اختیارشان قرار داده شود، می توانند وارد فعالیت اقتصادی شده، به تدریج اقساط بدهی شان را بپردازند. دولت ها، بانک های توسعه ای و موسسات خیریه می توانند با انتشار اوراق قرض الحسنه و جذب منابع پولی افراد خیر، چنین فرصتی را فراهم کنند.
- اعطای قرض الحسنه جهت نیازهای ضروری
افراد زیادی به دلایل متفاوت نیازهای موردی و مقطعی پیدا می کنند، به طوری که اگر مبلغ معینی به صورت قرض بدون بهره در اختیار آنان گذاشته شود، می توانند حوائج خویش را برآورده کنند؛ سپس از محل درآمد خود به تدریج بدهی شان را بپردازند، صندوق های قرض الحسنه، بانک ها و موسسات خیریه می‌توانند با انتشار اوراق قرض الحسنه و جمع آوری وجوه نیکوکاران چنین بستری را مهیا کنند.
